Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Ãœyelik
Ãœye GiriÅŸi
Meclis Soruşturması
Meclis Soruşturması
Ferhat KAPICI
Sayfa Sayısı
:
133
Kitap Ölçüleri
:
16x23 cm
Basım Yılı
:
2001
ISBN NO
:
9756749148
80,00
TL
GÄ°RÄ°Åž
Yasama ve yürütme organlan arasındaki ilişkilerin niteliği, hükümet sistemlerini karşımıza çıkarmaktadır.
BaÅŸkanlık hükümet sisteminde, yasama ve yürütme organlan birbirlerini etkileme ve frenleme olanaklarına sahip bulunmakla birlikte, bu olanaklar oldukça sınırlı bir durumdadır. Bu hükümet sisteminde yürütme organı, yasama organına nazaran üstün yetkilere sahip bulunmaktadır. BaÅŸkanlık hükümet sisteminin uygulandığı Amerika BirleÅŸik Devletleri\\\′nde Kongre\\\′nin, baÅŸkan (yürütme) üzerindeki en önemli etki aracı \\\"impeachment\\\" adını alan kurumdur. Bu yolla, vatana ihanet eden ya da ağır bir suç iÅŸleyen federal görevliler (bu arada baÅŸkan ve bakanlar). Temsilciler Meclisi\\\′nin ithamı ile, Yüksek Mahkeme BaÅŸkanı BaÅŸkanlığınca toplanacak senato tarafından yargılanıp sorumlulukları belirlenecektir. Bu kurum, meclis soruÅŸturmasına benzeyen bir kurumdur.
Meclis hükümeti sisteminde yasama organının üstünlüğü esastır. Yürütme organı bu hükümet sisteminde yasama organını etkileyememekte, aksine onun adına görev yapan bir organ durumunda bulunmaktadır. Bu sebeple meclis hükümeti sisteminde, meclisin hükümeti her zaman denetleyebilmesi, hükümet görevlilerini her zaman görevden alabilmesi sistemin bir gereğidir. Belki başka bir adla ya da başka bir şekilde uygulanan bir meclis soruşturması kurumu, bu hükümet sistemlerinde daima bulunmaktadır.
Parlamenter hükümet sisteminde ise, yasama ve yürütme organlan arasında karşılıklı denge, işbirliği ve birbirlerini etkileme ve frenleme olanakları bulunmaktadır. Bu hükümet sisteminde yasama organının yetkisi, sadece yasama fonksiyonunu yerine getirmekle sınırlı olmayıp, yürütme organını denetleme gibi başka yetkileri de içermektedir. Bu bağlamda, yasama organının yetkileri arasında başbakan ve bakanların görevleri sırasında görevleri ile ilgili olarak cezai sorumluluklannı gerektiren eylemleri yapmış olup olmadıklarını belirlemek, yapmışlarsa olayı yargısal makamlara aksettirmek amacını güden \\\"meclis soruşlurması\\\" adını taşıyan denetim yolu da bulunmaktadır.
Meclis soruşturmasının amacı, başbakan veya bakanların görevleri sırasında görevleri ile ilgili olarak suç işleyip işlemediklerini ortaya çıkarmaktır. Bu soruşturmanın sonunda devreye Yüce Divan girebilmekte ve bu yargı organında yargılama yapılabilmektedir. Bu sebeple meclis soruşturması yargısal bir karaktere sahip bulunmaktadır.
Acaba meclis soruşturması kurumu, uygulamada işlevini tam anlamıyla yerine getirebilmekte midir? Biz bu çalışmamızda bu soruya yanıt ararken, meclis soruşturması hakkında, sistematik ve Türk Anayasalan ağırlıklı olarak bilgi vermeye çalışacağız.
Ä°ncelememiz üç bölümden oluÅŸmaktadır, tik bölümde Genel Olarak Meclis SoruÅŸturması baÅŸlığı altında, Türkiye\\\′nin Anayasal geliÅŸmeleri içerisinde siyasal rejimler ve meclis soruÅŸturması hakkında genel bilgiler verilecektir.
ikinci bölümde, Anayasalarımızda meclis soruÅŸturması incelenirken, 1876 Anayasasından günümüze kadarki Anayasalanmızda kurumun düzenleniÅŸi sistematik olarak incelenecektir. Bu incelemede 1961 ve 1982 Anayasalarının meclis soruÅŸturmasını düzenleyiÅŸ ÅŸekli ağırlıklı olarak incelenecektir. Bu bölümde aynca, Yüce Divan\\\′da Yargılama baÅŸlığı altında, Yüce Divan\\\′da yapılacak yargılama ile ilgili olarak gerekli olan öz bilgi verilmeye çalışılacaktır. Son bölümde ise Türk Anayasal gerçekliÄŸinde meclis soruÅŸturması incelenirken, kurumun Türk Anayasal uygulamalanndaki iÅŸleyiÅŸi ve Türk siyasal hayatında meclis soruÅŸturması hakkında bilgiler verilecektir.
Aynca \\\"Ekler\\\" bölümünde, bazı yabancı ülke anayasalannda meclis soruÅŸturması ile ilgili hükümler, 2949 Sayılı, 18229 numaralı ve 13.11.1983 tarihinde yürürlüğe giren Anayasa Mahkemesi\\\′nin KuruluÅŸ ve Yargılama Usûlleri Hakkında Kanun\\\′un, konumuzla ilgili bulunan Yedinci ve Sekizinci bölümleri metin olarak ve ayrıca Erzurum Milletvekili Sabahattin AraÅŸ ve arkadaÅŸlan tarafından 31.12.1984 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi\\\′ne sunulan, Türkiye Büyük Mi^et Meclisi İçtüzüğü Teklifi ve Anayasa Komisyonunun kabul ettiÄŸi meclis soruÅŸturmasına iliÅŸkin bölümler de bilgi olarak sunulacaktır.
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR 13
GÎRIŞ 15
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK MECLÄ°S SORUÅžTURMASI
TÃœRKÄ°YE\\\′NÄ°N ANAYASAL GELÄ°ÅžMELERÄ° İÇERÄ°SÄ°NDE
SÄ°YASAL REJÄ°MLER 17
1- 1876 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim 17
2- 1909 Anayasal DeÄŸiÅŸiklikleri ile Getirilen Siy asal Rejim 18
3- Milli Mücadele Dönemini Kapsayan Siyasal Rejim 19
4- 1921 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim 21
5- 1924 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim..... 23
6- V%V Aoswrç»s.as.wûû Ge&diğjL Siyasal Rejim 25
7- 1982 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim 27
n. MECLÄ°S SORUÅžTURMASI HAKKINDA GENEL BÄ°LGÄ°LER 29
1- Meclis Soruşturmasının Tarihçesi 29
2- ingiltere ve Amerika BirleÅŸik Devletleri\\\′nde Meclis SoruÅŸturması 29
A) Ä°ngiltere\\\′de Meclis SoruÅŸturması 29
a- Seçilmiş Özel Komisyonlar (ad hoc commission) 29
b-Tahkikat Mahkemeleri 30
B) Amerika Birleşik Devletlerinde Meclis Soruşturması 31
C) ingiltere ve Amerika Birleşik Devletlerinde Meclis Tahkikatları
Hakkında Genel Değerlendirme 32
3- Meclisin Hükümeti Denetleme Gereksinimi 33
4- Meclisin Hükümeti Denetleme Yollan 33
5- Meclis Soruşturmasının Amacı ve Konusu 34
6- Hükümet Sistemlerine Göre Mecüs Soruşturmasının Hukuksal Dayanağı. 34
A) Başkanlık Hükümeti Sisteminde Meclis Soruşturmasının
Hukuksal Dayanağı 34
B) Meclis Hükümeti Sisteminde Meclis Soruşturmasının
Hukuksal Dayanağı 35
C) Parlamenter Hükümet Sisteminde Meclis Soruşturmasının
Hukuksal Dayanağı 36
7- Meclis Soruşturmasının Hukuksal Niteliği 36
A) Meclis Soruşturmasının Yargısal Niteliği 36
B) Genel Olarak Ceza Yargılamaları Safhaları 36
a- îlk Soruşturma 37
b- Ön Soruşturma 37
aa- Ön Soruşturmanın Amacı 37
bb- Ön Soruşturmanın Görevleri 37
aaa- Delilleri Toplama 37
bbb- İsnadı Açıkça Belirtme 38
ccc- Koruma 38
cc- Ön Soruşturmanın Özellikleri 38
aaa- Yazıldık 38
bbb- Gizlilik 38
ccc- Dağıuıklıhk 39
dd- Ön Soruşturmanın Evreleri 39
aaa- Başlangıç Soruşturması 39
bbb- Kısa Soruşturma 39
Son SoruÅŸturma 39
C) Meclis Soruşturmasının Niteliği, 39
8- Meclis Soruşturmasının Benzer Kurumlarla Karşı laştınlması 41
A) Meclis Soruşturması ve Meclis Tahkikatı Kavramları 41
B) Meclis Soruşturmasının Meclis Araştırmasından Farkı 41
a- Geüel Olarak Meclis Araştırması ve Türleri 41
aa- Yasama Araştırması 42
bb- Siyasal Araştırma 42
cc- Yargısal Araştırma 42
aaa- Seçim Tutanakları Üzerinde Yapılan Araştırma 42
bbb- Yürütme Organının Suçlandırümasına ilişkin
Araştırma 43
b- Meclis Soruşturmasının Meclis Araştırmasından Farkı 43
aa- Konu Yönünden 43
bb- Yürütülme Şekli Yönünden 44
cc- Sonuçları Yönünden 44
C) Meclis Soruşturmasının Memur Yargılaması İle Karşılaştırılması...... 45
a- Memur Kavramı 45
b- Memurların Özel Bir Yargılamaya Tabi Tutulmalarının Gereği 45
c- Meinurlann Suç İşlemesi 46
aa- Genel Hükümlere Göre Memurların Yargılamaları 46
bb- Memurun Muhakematı Hakkında Kanunu Muvakkat
Hükümlerine Göre Memurların Yargılanmaları 46
cc- Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu Hükümlerine Göre Memurlann
Yargılanmaları 47
dd- Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun Hükümlerine Göre Memurların
Yargılanmaları 47
d- Meclis Soruşturması ile Memur Yargılaması Hakkında
Benzerlikler ve Farklılıklar 48
ÎKİNCİ BÖLÜM
ANAYASALARIMIZDA MECLÎS SORUŞTURMASI
I. 1924 ANAYASASINDAN ÖNCEKİ ANAYASALARIMIZDA
MECLÄ°S SORUÅžTURMASI 50
1- Birinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Soruşturması 50
2-ikinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Soruşturması 51
3- Milli Mücadele Döneminde Meclis Soruşturması 51
II. 1924 ANAYASASINDA MECLÄ°S SORUÅžTURMASI 53
1 - Meclis Soruşturmasının Konusu 53
2- 1924 Anayasasının Meclis Soruşturmasını Düzenleme Şekli 53
A) Anayasal Düzenleme 53
B) İçtüzükteki Düzenleme 53
a- Meclis Soruşturması istemi 54
aa- İçtüzüğün 169. Maddesine Göre 54
bb- içtüzüğün 170. Maddesine Göre 54
b- Meclis Soruşturmasının Yürütülmesi 55
c- Komisyonun Kurulması 55
d- Komisyonun Yetkileri 56
e- Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu\\\′nun Karan 59
3- Kurucu Meclis Zamanında Meclis Soruşturması 59
4- Yüksek Adalet Divanı\\\′nın Muhakeme Usulüne Ait Kanun
(Yassıada Mahkemeleri) 61
III. 1961 ANAYASASINDA MECLÄ°S SORUÅžTURMASI 62
1- 1961 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Hukuksal Dayanağı 62
A) Anayasadaki Düzenleme....: 62
B) içtüzükteki Düzenleme 63
2- 1961 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Yürütülmesi 64
A) Meclis Soruşturması Açılması istemi 64
a- Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Meclis
Soruşturması Açılmasını istemeleri 65
b- Yargı Organlarınca Meclis Soruşturması Açılması İstemleri 66
B) Meclis Soruşturmasının Konusu 67
C) Meclis Soruşturması isteminin Şekli 68
D) Meclis Soruşturmasının Kapsamı 68
3- Meclis Soruşturması isteminin Görüşülmesi ve Meclis Soruşturması
Hazırlık Komisyonu 68
A) Meclis Soruşturması isteminin Gündeme Alınması ve Görüşülmesi.. 68
B) Türkiye Büyük Millet Meclisi Soruşturma Hazırlık Komisyonu 69
a- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Kurulması 69
b- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Çalışma Süresi 72
c- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Yetkileri 72
d- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Çalışma Yöntemi 72
e- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Raporu 73
4- Meclis Soruşturmasının Açılması ve Meclis Soruşturma Komisyonu 73
A) Meclis Soruşturmasının Açılması 73
B) Meclis SoruÅŸturma Komisyonu 74
a- SoruÅŸturma Komisyonunun KuruluÅŸu 74
b- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Süresi 74
c- SoruÅŸturma Komisyonunun Yetkileri 75
d- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Yöntemi 75
e- Soruşturma Komisyonunun Raporu ve Bu Raporun Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu\\\′nda Görüşülmesi 76
C) Komisyon-Parti iliÅŸkisi 76
D) Soruşturma Önergesi Geri Alınabilir mi? 77
5- Milli Güvenlik Konseyi Döneminde Meclis Soruşturması 78
IV. 1982 ANAYASASINDA MECLÎS SORUŞTURMASI 80
10
1- 1982 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Hukuksal Dayanağı 80
A) Anayasadaki Düzenleme 80
B) İçtüzükteki Düzenleme 81
2- 1982 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Yürütülmesi 82
A) SoruÅŸturma isteminde Bulunabilecek Olanlar 82
B) Meclis Soruşturmasının Konusu 84
C) Meclis Soruşturması İsteminin Kapsamı 84
3- Meclis Soruşturması İsteminin Görüşülmesi ve Meclis Soruşturma
Komisyonu 85
A) SoruÅŸturma Komisyonu 85
a- SoruÅŸturma Komisyonunun KuruluÅŸu 85
h- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Süresi 87
c- SoruÅŸturma Komisyonunun Yetkileri 88
d- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Yöntemi 90
e- Soruşturma Komisyonunun Raporu ve Bu Raporun Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu\\\′nda Görüşülmesi 90
f- Komisyon-Parti Ä°liÅŸkisi 92
V. YÃœCE DÎVAN\\\′DA YARGILAMA 92
1- Sanığın Sıfatı Bakımından Yüce Divan\\\′in Görevi 92
A) Suçun Saki 92
B) Yüce Divan\\\′da Yargılanacak KiÅŸiler 93
C) Görevsizlik 94
D) Görev Suçu 94
E) Yasalarla Bağlılık 95
E) Suç 95
G) Bakanlar Kurulunun Yüce Di van\\\′da Yargılanması Sorunu 95
2- Yüce Di van\\\′da Yargılama Usûlü 95
A) Ä°tham Eden 95
11
a- Savcılık Makamı 96
b- Kanunilik ilkesi 96
aa- izin 97
hh- Son SoruÅŸturma Karan 97
B) Yürürlükteki Usûl Kanunları İle Bağlılık 98
C) Davanın Geri Ahnmazhğı 98
D) Ä°stinabe 99
E) Usûl Tedbirleri 99
F)Müdahele 100
G) Hüküm ve Yargılamanın Yenilenmesi 100
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK SİYASAL GERÇEKLİĞİNDE MECLİS SORUŞTURMASI
I. KURUMUN TÜRK ANAYASAL UYGULAMALARINDAKİ İŞLEYİŞİ .101
1- Yürütme Organının Güçlenmesi 101
2- Meclis Soruşturmasının Uygulamada İşleyişi 102
A) Meclis Soruşturmasını Etkisiz Duruma Getiren Etkenler 102
a- Yürütme Organının Güçlenmesi ve Kişiselleşmesi 102
b- Siyasal Partiler 104
aa- Sorumlu Parti Hükümeti Sistemi 104
bb- Parti Disiplini ve Tutarlılığı 105
cc- OligarÅŸinin Demir Kanunu 106
B) Ülkemizde Parti Disiplini ve Tutarlılığı - 107
C) Meclis Soruşturmasının Uygulamadaki Durumu 107
II. TÃœRK SÄ°YASAL HAYATINDA MfcCLlS SORUÅžTURMASI 109
SONUÇ 112
EKLER
EK-1. ÇEŞİTLİ ÜLKELERİN ANA YASALARINDAKİ MECLİS
SORUÅžTURMASI Ä°LE Ä°LGlLÄ° HÃœKÃœMLER 115
1- 1831 Tarihli BeHka Anayasası\\\′mn 40. Maddesi 115
2- 1948 Tarihli Ä°talyan Anayasası\\\′mn 82. Maddesi 115
3- 1946 Tarihli Japonya Anayasası\\\′mn 62. Maddesi 115
4- 1949 Tarihli Batı Almanya Anayasası\\\′mn 44. Maddesi 115
5- 1958 Tarihli Fransız Anayasası\\\′mn 68. Maddesi 115
EK- II. ERZURUM MÄ°LLETVEKÄ°LÄ° SABAHATTÄ°N ARAÅž VE
ARKADAŞLARI TARAFINDAN HAZIRLANAN VE TÜRKİYE BÜYÜK MÎLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ TEKLİFİ ÜZERİNE
ANAYASA KOMİSYONUNUN KABUL ETTİĞİ METİN 116
EK- III. 2949 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞ VE YARGILAMA USÛLLERİ HAKKINDA KANUNUN
YEDİNCİ VE SEKİZİNCİ BÖLÜMLERİ 118
YARARLANILAN KAYNAKLAR 124
İNGİLİZCE ÖZET 132
Yasama ve yürütme organlan arasındaki ilişkilerin niteliği, hükümet sistemlerini karşımıza çıkarmaktadır.
BaÅŸkanlık hükümet sisteminde, yasama ve yürütme organlan birbirlerini etkileme ve frenleme olanaklarına sahip bulunmakla birlikte, bu olanaklar oldukça sınırlı bir durumdadır. Bu hükümet sisteminde yürütme organı, yasama organına nazaran üstün yetkilere sahip bulunmaktadır. BaÅŸkanlık hükümet sisteminin uygulandığı Amerika BirleÅŸik Devletleri\\\′nde Kongre\\\′nin, baÅŸkan (yürütme) üzerindeki en önemli etki aracı \\\"impeachment\\\" adını alan kurumdur. Bu yolla, vatana ihanet eden ya da ağır bir suç iÅŸleyen federal görevliler (bu arada baÅŸkan ve bakanlar). Temsilciler Meclisi\\\′nin ithamı ile, Yüksek Mahkeme BaÅŸkanı BaÅŸkanlığınca toplanacak senato tarafından yargılanıp sorumlulukları belirlenecektir. Bu kurum, meclis soruÅŸturmasına benzeyen bir kurumdur.
Meclis hükümeti sisteminde yasama organının üstünlüğü esastır. Yürütme organı bu hükümet sisteminde yasama organını etkileyememekte, aksine onun adına görev yapan bir organ durumunda bulunmaktadır. Bu sebeple meclis hükümeti sisteminde, meclisin hükümeti her zaman denetleyebilmesi, hükümet görevlilerini her zaman görevden alabilmesi sistemin bir gereğidir. Belki başka bir adla ya da başka bir şekilde uygulanan bir meclis soruşturması kurumu, bu hükümet sistemlerinde daima bulunmaktadır.
Parlamenter hükümet sisteminde ise, yasama ve yürütme organlan arasında karşılıklı denge, işbirliği ve birbirlerini etkileme ve frenleme olanakları bulunmaktadır. Bu hükümet sisteminde yasama organının yetkisi, sadece yasama fonksiyonunu yerine getirmekle sınırlı olmayıp, yürütme organını denetleme gibi başka yetkileri de içermektedir. Bu bağlamda, yasama organının yetkileri arasında başbakan ve bakanların görevleri sırasında görevleri ile ilgili olarak cezai sorumluluklannı gerektiren eylemleri yapmış olup olmadıklarını belirlemek, yapmışlarsa olayı yargısal makamlara aksettirmek amacını güden \\\"meclis soruşlurması\\\" adını taşıyan denetim yolu da bulunmaktadır.
Meclis soruşturmasının amacı, başbakan veya bakanların görevleri sırasında görevleri ile ilgili olarak suç işleyip işlemediklerini ortaya çıkarmaktır. Bu soruşturmanın sonunda devreye Yüce Divan girebilmekte ve bu yargı organında yargılama yapılabilmektedir. Bu sebeple meclis soruşturması yargısal bir karaktere sahip bulunmaktadır.
Acaba meclis soruşturması kurumu, uygulamada işlevini tam anlamıyla yerine getirebilmekte midir? Biz bu çalışmamızda bu soruya yanıt ararken, meclis soruşturması hakkında, sistematik ve Türk Anayasalan ağırlıklı olarak bilgi vermeye çalışacağız.
Ä°ncelememiz üç bölümden oluÅŸmaktadır, tik bölümde Genel Olarak Meclis SoruÅŸturması baÅŸlığı altında, Türkiye\\\′nin Anayasal geliÅŸmeleri içerisinde siyasal rejimler ve meclis soruÅŸturması hakkında genel bilgiler verilecektir.
ikinci bölümde, Anayasalarımızda meclis soruÅŸturması incelenirken, 1876 Anayasasından günümüze kadarki Anayasalanmızda kurumun düzenleniÅŸi sistematik olarak incelenecektir. Bu incelemede 1961 ve 1982 Anayasalarının meclis soruÅŸturmasını düzenleyiÅŸ ÅŸekli ağırlıklı olarak incelenecektir. Bu bölümde aynca, Yüce Divan\\\′da Yargılama baÅŸlığı altında, Yüce Divan\\\′da yapılacak yargılama ile ilgili olarak gerekli olan öz bilgi verilmeye çalışılacaktır. Son bölümde ise Türk Anayasal gerçekliÄŸinde meclis soruÅŸturması incelenirken, kurumun Türk Anayasal uygulamalanndaki iÅŸleyiÅŸi ve Türk siyasal hayatında meclis soruÅŸturması hakkında bilgiler verilecektir.
Aynca \\\"Ekler\\\" bölümünde, bazı yabancı ülke anayasalannda meclis soruÅŸturması ile ilgili hükümler, 2949 Sayılı, 18229 numaralı ve 13.11.1983 tarihinde yürürlüğe giren Anayasa Mahkemesi\\\′nin KuruluÅŸ ve Yargılama Usûlleri Hakkında Kanun\\\′un, konumuzla ilgili bulunan Yedinci ve Sekizinci bölümleri metin olarak ve ayrıca Erzurum Milletvekili Sabahattin AraÅŸ ve arkadaÅŸlan tarafından 31.12.1984 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi\\\′ne sunulan, Türkiye Büyük Mi^et Meclisi İçtüzüğü Teklifi ve Anayasa Komisyonunun kabul ettiÄŸi meclis soruÅŸturmasına iliÅŸkin bölümler de bilgi olarak sunulacaktır.
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR 13
GÎRIŞ 15
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK MECLÄ°S SORUÅžTURMASI
TÃœRKÄ°YE\\\′NÄ°N ANAYASAL GELÄ°ÅžMELERÄ° İÇERÄ°SÄ°NDE
SÄ°YASAL REJÄ°MLER 17
1- 1876 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim 17
2- 1909 Anayasal DeÄŸiÅŸiklikleri ile Getirilen Siy asal Rejim 18
3- Milli Mücadele Dönemini Kapsayan Siyasal Rejim 19
4- 1921 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim 21
5- 1924 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim..... 23
6- V%V Aoswrç»s.as.wûû Ge&diğjL Siyasal Rejim 25
7- 1982 Anayasasının Getirdiği Siyasal Rejim 27
n. MECLÄ°S SORUÅžTURMASI HAKKINDA GENEL BÄ°LGÄ°LER 29
1- Meclis Soruşturmasının Tarihçesi 29
2- ingiltere ve Amerika BirleÅŸik Devletleri\\\′nde Meclis SoruÅŸturması 29
A) Ä°ngiltere\\\′de Meclis SoruÅŸturması 29
a- Seçilmiş Özel Komisyonlar (ad hoc commission) 29
b-Tahkikat Mahkemeleri 30
B) Amerika Birleşik Devletlerinde Meclis Soruşturması 31
C) ingiltere ve Amerika Birleşik Devletlerinde Meclis Tahkikatları
Hakkında Genel Değerlendirme 32
3- Meclisin Hükümeti Denetleme Gereksinimi 33
4- Meclisin Hükümeti Denetleme Yollan 33
5- Meclis Soruşturmasının Amacı ve Konusu 34
6- Hükümet Sistemlerine Göre Mecüs Soruşturmasının Hukuksal Dayanağı. 34
A) Başkanlık Hükümeti Sisteminde Meclis Soruşturmasının
Hukuksal Dayanağı 34
B) Meclis Hükümeti Sisteminde Meclis Soruşturmasının
Hukuksal Dayanağı 35
C) Parlamenter Hükümet Sisteminde Meclis Soruşturmasının
Hukuksal Dayanağı 36
7- Meclis Soruşturmasının Hukuksal Niteliği 36
A) Meclis Soruşturmasının Yargısal Niteliği 36
B) Genel Olarak Ceza Yargılamaları Safhaları 36
a- îlk Soruşturma 37
b- Ön Soruşturma 37
aa- Ön Soruşturmanın Amacı 37
bb- Ön Soruşturmanın Görevleri 37
aaa- Delilleri Toplama 37
bbb- İsnadı Açıkça Belirtme 38
ccc- Koruma 38
cc- Ön Soruşturmanın Özellikleri 38
aaa- Yazıldık 38
bbb- Gizlilik 38
ccc- Dağıuıklıhk 39
dd- Ön Soruşturmanın Evreleri 39
aaa- Başlangıç Soruşturması 39
bbb- Kısa Soruşturma 39
Son SoruÅŸturma 39
C) Meclis Soruşturmasının Niteliği, 39
8- Meclis Soruşturmasının Benzer Kurumlarla Karşı laştınlması 41
A) Meclis Soruşturması ve Meclis Tahkikatı Kavramları 41
B) Meclis Soruşturmasının Meclis Araştırmasından Farkı 41
a- Geüel Olarak Meclis Araştırması ve Türleri 41
aa- Yasama Araştırması 42
bb- Siyasal Araştırma 42
cc- Yargısal Araştırma 42
aaa- Seçim Tutanakları Üzerinde Yapılan Araştırma 42
bbb- Yürütme Organının Suçlandırümasına ilişkin
Araştırma 43
b- Meclis Soruşturmasının Meclis Araştırmasından Farkı 43
aa- Konu Yönünden 43
bb- Yürütülme Şekli Yönünden 44
cc- Sonuçları Yönünden 44
C) Meclis Soruşturmasının Memur Yargılaması İle Karşılaştırılması...... 45
a- Memur Kavramı 45
b- Memurların Özel Bir Yargılamaya Tabi Tutulmalarının Gereği 45
c- Meinurlann Suç İşlemesi 46
aa- Genel Hükümlere Göre Memurların Yargılamaları 46
bb- Memurun Muhakematı Hakkında Kanunu Muvakkat
Hükümlerine Göre Memurların Yargılanmaları 46
cc- Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu Hükümlerine Göre Memurlann
Yargılanmaları 47
dd- Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun Hükümlerine Göre Memurların
Yargılanmaları 47
d- Meclis Soruşturması ile Memur Yargılaması Hakkında
Benzerlikler ve Farklılıklar 48
ÎKİNCİ BÖLÜM
ANAYASALARIMIZDA MECLÎS SORUŞTURMASI
I. 1924 ANAYASASINDAN ÖNCEKİ ANAYASALARIMIZDA
MECLÄ°S SORUÅžTURMASI 50
1- Birinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Soruşturması 50
2-ikinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Soruşturması 51
3- Milli Mücadele Döneminde Meclis Soruşturması 51
II. 1924 ANAYASASINDA MECLÄ°S SORUÅžTURMASI 53
1 - Meclis Soruşturmasının Konusu 53
2- 1924 Anayasasının Meclis Soruşturmasını Düzenleme Şekli 53
A) Anayasal Düzenleme 53
B) İçtüzükteki Düzenleme 53
a- Meclis Soruşturması istemi 54
aa- İçtüzüğün 169. Maddesine Göre 54
bb- içtüzüğün 170. Maddesine Göre 54
b- Meclis Soruşturmasının Yürütülmesi 55
c- Komisyonun Kurulması 55
d- Komisyonun Yetkileri 56
e- Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu\\\′nun Karan 59
3- Kurucu Meclis Zamanında Meclis Soruşturması 59
4- Yüksek Adalet Divanı\\\′nın Muhakeme Usulüne Ait Kanun
(Yassıada Mahkemeleri) 61
III. 1961 ANAYASASINDA MECLÄ°S SORUÅžTURMASI 62
1- 1961 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Hukuksal Dayanağı 62
A) Anayasadaki Düzenleme....: 62
B) içtüzükteki Düzenleme 63
2- 1961 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Yürütülmesi 64
A) Meclis Soruşturması Açılması istemi 64
a- Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Meclis
Soruşturması Açılmasını istemeleri 65
b- Yargı Organlarınca Meclis Soruşturması Açılması İstemleri 66
B) Meclis Soruşturmasının Konusu 67
C) Meclis Soruşturması isteminin Şekli 68
D) Meclis Soruşturmasının Kapsamı 68
3- Meclis Soruşturması isteminin Görüşülmesi ve Meclis Soruşturması
Hazırlık Komisyonu 68
A) Meclis Soruşturması isteminin Gündeme Alınması ve Görüşülmesi.. 68
B) Türkiye Büyük Millet Meclisi Soruşturma Hazırlık Komisyonu 69
a- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Kurulması 69
b- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Çalışma Süresi 72
c- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Yetkileri 72
d- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Çalışma Yöntemi 72
e- Soruşturma Hazırlık Komisyonunun Raporu 73
4- Meclis Soruşturmasının Açılması ve Meclis Soruşturma Komisyonu 73
A) Meclis Soruşturmasının Açılması 73
B) Meclis SoruÅŸturma Komisyonu 74
a- SoruÅŸturma Komisyonunun KuruluÅŸu 74
b- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Süresi 74
c- SoruÅŸturma Komisyonunun Yetkileri 75
d- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Yöntemi 75
e- Soruşturma Komisyonunun Raporu ve Bu Raporun Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu\\\′nda Görüşülmesi 76
C) Komisyon-Parti iliÅŸkisi 76
D) Soruşturma Önergesi Geri Alınabilir mi? 77
5- Milli Güvenlik Konseyi Döneminde Meclis Soruşturması 78
IV. 1982 ANAYASASINDA MECLÎS SORUŞTURMASI 80
10
1- 1982 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Hukuksal Dayanağı 80
A) Anayasadaki Düzenleme 80
B) İçtüzükteki Düzenleme 81
2- 1982 Anayasasında Meclis Soruşturmasının Yürütülmesi 82
A) SoruÅŸturma isteminde Bulunabilecek Olanlar 82
B) Meclis Soruşturmasının Konusu 84
C) Meclis Soruşturması İsteminin Kapsamı 84
3- Meclis Soruşturması İsteminin Görüşülmesi ve Meclis Soruşturma
Komisyonu 85
A) SoruÅŸturma Komisyonu 85
a- SoruÅŸturma Komisyonunun KuruluÅŸu 85
h- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Süresi 87
c- SoruÅŸturma Komisyonunun Yetkileri 88
d- Soruşturma Komisyonunun Çalışma Yöntemi 90
e- Soruşturma Komisyonunun Raporu ve Bu Raporun Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu\\\′nda Görüşülmesi 90
f- Komisyon-Parti Ä°liÅŸkisi 92
V. YÃœCE DÎVAN\\\′DA YARGILAMA 92
1- Sanığın Sıfatı Bakımından Yüce Divan\\\′in Görevi 92
A) Suçun Saki 92
B) Yüce Divan\\\′da Yargılanacak KiÅŸiler 93
C) Görevsizlik 94
D) Görev Suçu 94
E) Yasalarla Bağlılık 95
E) Suç 95
G) Bakanlar Kurulunun Yüce Di van\\\′da Yargılanması Sorunu 95
2- Yüce Di van\\\′da Yargılama Usûlü 95
A) Ä°tham Eden 95
11
a- Savcılık Makamı 96
b- Kanunilik ilkesi 96
aa- izin 97
hh- Son SoruÅŸturma Karan 97
B) Yürürlükteki Usûl Kanunları İle Bağlılık 98
C) Davanın Geri Ahnmazhğı 98
D) Ä°stinabe 99
E) Usûl Tedbirleri 99
F)Müdahele 100
G) Hüküm ve Yargılamanın Yenilenmesi 100
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK SİYASAL GERÇEKLİĞİNDE MECLİS SORUŞTURMASI
I. KURUMUN TÜRK ANAYASAL UYGULAMALARINDAKİ İŞLEYİŞİ .101
1- Yürütme Organının Güçlenmesi 101
2- Meclis Soruşturmasının Uygulamada İşleyişi 102
A) Meclis Soruşturmasını Etkisiz Duruma Getiren Etkenler 102
a- Yürütme Organının Güçlenmesi ve Kişiselleşmesi 102
b- Siyasal Partiler 104
aa- Sorumlu Parti Hükümeti Sistemi 104
bb- Parti Disiplini ve Tutarlılığı 105
cc- OligarÅŸinin Demir Kanunu 106
B) Ülkemizde Parti Disiplini ve Tutarlılığı - 107
C) Meclis Soruşturmasının Uygulamadaki Durumu 107
II. TÃœRK SÄ°YASAL HAYATINDA MfcCLlS SORUÅžTURMASI 109
SONUÇ 112
EKLER
EK-1. ÇEŞİTLİ ÜLKELERİN ANA YASALARINDAKİ MECLİS
SORUÅžTURMASI Ä°LE Ä°LGlLÄ° HÃœKÃœMLER 115
1- 1831 Tarihli BeHka Anayasası\\\′mn 40. Maddesi 115
2- 1948 Tarihli Ä°talyan Anayasası\\\′mn 82. Maddesi 115
3- 1946 Tarihli Japonya Anayasası\\\′mn 62. Maddesi 115
4- 1949 Tarihli Batı Almanya Anayasası\\\′mn 44. Maddesi 115
5- 1958 Tarihli Fransız Anayasası\\\′mn 68. Maddesi 115
EK- II. ERZURUM MÄ°LLETVEKÄ°LÄ° SABAHATTÄ°N ARAÅž VE
ARKADAŞLARI TARAFINDAN HAZIRLANAN VE TÜRKİYE BÜYÜK MÎLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ TEKLİFİ ÜZERİNE
ANAYASA KOMİSYONUNUN KABUL ETTİĞİ METİN 116
EK- III. 2949 SAYILI ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞ VE YARGILAMA USÛLLERİ HAKKINDA KANUNUN
YEDİNCİ VE SEKİZİNCİ BÖLÜMLERİ 118
YARARLANILAN KAYNAKLAR 124
İNGİLİZCE ÖZET 132
© Copyright 2025
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı