Kargo Gönderim Saatleri;
Yeni Üyelik
Üye Girişi
Türk Borçlar Hukukunda Havale
Türk Borçlar Hukukunda Havale
Arif B. KOCAMAN
Sayfa Sayısı
:
82
Kitap Ölçüleri
:
21x18 cm
Basım Yılı
:
2001
ISBN NO
:
9755371303
140,00
TL Giriş § 1. HAVALENİN KANUNDAKİ DÜZENLENİŞ TARZI VE BU DÜZENLEMENİN AMACI Bischofberger[; 1902 tarihli doktora tezinde, "havale doktrini"ndeki muğlaklığa şu sözlerle dikkati çekmektedir:" ′Havale′ (Anvveisung), ′borçlar hukuku′ ile ′ticaret hukuku′ arasındaki sınırda yer alan ve çok tartışmalı olan bir hukuk kurumudur, v. Plucinski′nin belirttiği gibi, özel hukuk doktrininde ′havale′ (Assignation) kadar teorisi muğlak ve tatmin edici olmayan bir başka hukukî kuruma az rastlanır". Nitekim 1881 tarihli eski İsviçre Borçlar Kanunu (aOR), "havale"nin normlaştırılması sırasında önceki Müşterek Hukuk′un "vekâlet teorisi"ne (Mandatstheorie) katılmış ve havaleyi "vekalef′e ilişkin 14. Bap içinde altlamıştır (düzenlemiştir). Fakat İsviçre Borçlar Kanunu′nun bu düzenleme tarzını, o tarihlerde bile isabetli bulmak tamamen mümkün değildi. Çünkü Yasa′nm yürürlüğe girmesinden önceki son elli veya altmış yılda bu Müşterek Hukuka İlişkin Teori şiddetli saldırılara maruz kalmıştı ve zaten doktrin tarafından haksız sayılmaya ve köhnemiş bir teori olarak görülmeye başlanmıştı2. Hatta 1869/72 tarihli İlk Tasarı, doktrindeki bu yeni eğilime uygun olarak Müşterek Hukukun "vekâlet teorisi"nden ayrılmaya çalışmış ve havaleyi, "ödemeye vekâlet" (Zahlungsmandat) ile "tahsile yetki"nin (İnkassoermaechtigung) bir kombinasyonu olarak koordine etmiştir. Fakat bu çabalar sonuç vermemiş ve "çifte vekalef′e ilişkin Müşterek Doktrin, 14 Haziran 1881 tarihli İsviçre Borçlar Kanunu′nda ifadesini bulmuştur3. Buna karşılık Alman Medeni Kanunu (BGB), Müşterek Hukukun "vekâlet teorisi"ni reddetmiş ve havaleyi tamamen "bağımsız" bir tarzda düzenlemiştir. Nitekim ProtokoVĞ.%. da havalenin vekâletle örtüşmeyen ve temel ilişkinin (causa) farklı tarzlarda ortaya çıkabildiği "şekli (formel)" karakterde "kendine özgü" bir hukukî kurum olduğuna işaret edilerek, Müşterek Hukuk Doktrini açıkça reddedilmiştir. Müşterek Hukuk 1 Bischofberger, s. 7. 2 Bischofberger, s. 14. 3 Bkz. Bischofberger, s. 14-15. Doktrini′nin BGB′yi etkileme çabaları Birinci ve İkinci Tasarı′da havaleye ilişkin düzenlemelerde4 taraflar arasındaki iç ilişkiye dayanılması ve havaleci ile havale ödeyicisi arasındaki ilişkinin "tereddüt halinde" vekâlet olarak nitelendirilmesi suretiyle kabul görmüşse de. burada "vekâlet teorisi" -"tereddüt halinde" ifadesinden de anlaşılacağı üzere- 1881 tarihli İsviçre Borçlar Kanunu′ndaki kesin (mutlak) anlamına ulaşamamış ve sonuçta Yasa metninde de ifadesini bulamamıştır5. Böylece 1881 tarihli aOR′deki düzenleme, havaleci ile havale ödeyicisi arasında mevcut hukukî ilişkiden hareket eden ve bu durumu adeta havaleye temel teşkil eden normal hal olarak kabul eden Prusya Genel Kanunu′ndaki düzenlemeye (§ 251) daha yakın durmaktadır6. Ancak ne var ki, İsviçre Borçlar Kanunu′nun 1911 tarihli revizyonu (tadili) sırasında, 1881 tarihli aOR′deki bu eski anlayış terkedilmiş ve Art. 466′da "tevkil etme" anlamına gelen "beauftragt" kelimesinin yerine "yetkili kılma"yı ifade eden "ermaechtigt" sözcüğü ikame edilmiştir. Böylece, aOR Art. 408′de yapılmış olan "vekâlet" hükümlerine yollama da etkisini kaybetmiştir. Bundan başka, havalenin konusu aOR′den farklı olarak sadece para değil, diğer misli şeyler de olabilir (bkz. Art. 466). Yine Art. 470′e göre havalecinin iflası havaleyi ancak iflasın açılması anında henüz kabul edilmemişse etkileyebilir. Nihayet Art. 471′de, aOR Art. 413′ü aşacak şekilde sadece çek hukukuna ilişkin değil, hatta kambiyo senetlerine benzer havaleler hakkındaki özel hükümler de saklı tutulmuştur7. Bu suretle "havale"yi "vekâlet" kavramı içinde altlamaya çalışan eski anlayış terkedilmiş ve "havale" İsviçre Borçlar Kanunu′nda 18. Bapta Art. 466-471 arasında "bağımsız" bir kurum olarak düzenlenmiştir. Bununla beraber "havale"nin sistematik olarak vekâletin özel bazı çeşitlerinin hemen ardından8 düzenlenmesinin, havaleyi "çifte vekâlet" olarak anlayan 14.6.1881 tarihli aOR′in kalıntısı olduğu ifade edilmektedir9. OR Art. 466-471 (BK m. 457-462) arasında düzenlenen havale hükümlerinin içeriğine göz attığımızda; ilk olarak Art. 466/m. 457′de 4 Bkz. Birinci Tasarı′da § 606, 608: İkinci Tasarı′da § 623. 5 Bkz. Bisclıofberger. s. 16-18. 6 Bkz. Bischofberger, s. 18-19. 7 Bkz. Oser-Schönenberger. Vor Art. 466-471. Nr. 2. 8 Bir önceki Bapta (17. Bapta), "Ticarî Mümessiller ve Diğer Ticarî Vekiller" düzenlenmiştir. 9 Bkz. Honsell/Vogt/YViegand (Koller), Vor zum 18. Titcl Nr. 2. havale kavramının tanımlandığı görülmektedir. Bunu; Art. 467-469/m.458-460 arasında havaledeki üçlü ilişkilerin etkilerinin ele alınması izlemektedir. Daha sonra; Art. 470/m. 461′de, havaleci tarafından havaledeki çifte yetkinin geri alınması ve havalecinin iflasının havaleye etkisi incelenmektedir. Nihayet; Art. 471/m.462′de hamile ve emre muharrer havalelere ilişkin özel bir hükme yer verildiği görülmektedir10. § 2. HAVALENİN UYGULAMADAKİ ÖNEMİ Havalenin ekonomik amacı, bir üçüncü şahıs (havale ödeyicisi) vasıtasıyla bir malvarlığı değeri, yani "dolaylı" bir kazandırma sağlanmasında mevcuttur11. Bununla beraber, Borçlar Kanununda düzenlenmiş bulunan "havale"nin doğrudan pratik önemi azdır. "Havale"nin çeşitli "özel" biçimleri (örneğin poliçe ve çek gibi özel yasalarla düzenlenmiş olanlar) ekonomik yaşamda ön plana çıkmışlardır. Ancak tüm bu özel biçimlerin "dogmatik" temelini (esasını) "havale" hükümleri oluşturmaktadır. Borçlar Kanununda düzenlenmiş olan "havale", "kıymetli evrak hukuku"nun ve "banka hukuku"nun en önemli hukukî kurumlarının "dogmatik" temel (esas) modelini teşkil etmektedir. Poliçe ve çek12 "havale" temeline dayanmakta; bundan başka, "banka havalesi" ve "belgeli akreditif" de -aradaki esaslı farklılıklara rağmen- temelini, "havale" hukukuna ilişkin dogmatik yapıda bulmaktadır. Böylece, OR Art. 466 vd. /BK m. 457 vd.ndaki (karş. BGB § 783 vd.) "havale" hükümleri, doğrudan geçerlilik alanını aşan "özel" bir hukukî öneme (eine besondere reehtliche Bedeutung) sahip olmaktadır13. Bu suretle "havale", "banka havalesi" vasıtasıyla "nakdi olmayan" (bargeldlos) ödeme işlemlerinin ve "kredi kartı" sistemlerinin de temelini oluşturmaktadır14. -Günümüz ekonomik yaşamında önemi sürekli artan- "nakdi olmayan ödeme işlemi" kavramı (der Begriff des bargeldlosen Zahlungsverkehrs); bir para borcunun borçlusu tarafından alacaklıya, bu borcun ifası amacıyla virman edilen paranın (Giralgeld) geçirilmesi hususunu içeren tüm işlemleri kapsar. Teknik olarak bu 10 Bkz. Oser-Sehönenberger. Vor Art. 466-471 Nr. 3. 11 BGK-RGRK/Dehner (Stef′fen). Vor § 783 Nr. 8. 12 Alman hukukunda HGB § 363′de düzenlenmiş bulunan "ticarî emre yazılı senetler" (bir tacir için düzenlenen havaleler) de "havale" dogmatik temeline dayanan "kıymetli evrak hukuku"na ilişkin kurumlara örnek gösterilmektedir (bkz. Staudingers Komııı./Horn (Marburger), § 783 Nr. 6). 13 Bu hususta bkz. Staudingers Konim./Horu (Marburger), § 783 Nr. 6: BGB-RGRK/ Dehner (Steffen), Vor § 783 Nr. 8; HonselI/Vogt/Wiegand (Koller). Vor zum 18. Titel Nr. 2. 14 Honsell/Vogt/Wiegand (Koller), Vor zum 18. Titel Nr. 2. devrin gerçekleştirilmesinde kullanılan araçlar (vasıtalar), dogmatik temellerini Borçlar Kanununda düzenlenmiş "havale"de bulmaktadır15. § 3. HAVALENİN ÜÇLÜ İLİŞKİLERİN TİPİK TARZINI OLUŞTURMASI Havale, -satım veya kira gibi- karakteristik edimleriyle kendini gösteren bir işlem tipi değildir; aksine havale, üçlü ilişkilerdeki edim biçiminin belli bir tarzını (Leistungsmodalitaet im Dreiecksverhaeltnis) ifade eder16 Havale, "dolaylı eda" için bir araçtır; yani havalecinin havale alıcısına havale ödeyicisi aracı şahsı vasıtasıyla bir edasıdır. Havale; havaleciye, bir edanın husule getirilmesi için bir üçüncü şahsın (havale ödeyicisinin) hukuken kendine özgü tarzda düzenlenmiş katılması (iştiraki) imkanını vermektedir. Gerçi bu eda hukukî ve biçimsel (formel) bakımdan havale ödeyicisinin havale alıcısına edası olarak karakterize edilmektedir. Fakat bu durum, havalenin "dolaylı eda" meydana getirme özelliğini ortadan kaldırmaz17. Havale işleminin "tipik" amacı, bir üçüncü şahıs (havale ödeyicisi) vasıtasıyla malvarlığı kazanılmasını mümkün kılmasında ve bu suretle "birden fazla şahsın ödemelerini kolaylaştırmasında" bulunmaktadır18. Bu amaç, havale ödeyicisinin havale alıcısına edasının "temel" ilişkiler üzerindeki "yansıma" etkisi suretiyle elde edilmektedir. Bu eda; havalecinin havale alıcısı ile olan ilişkisinde (kazandırma veya değer/bedel ilişkisi) havalecinin edası ve aynı zamanda, havalecinin havale ödeyicisi ile ilişkisinde (karşılık ilişkisi) havale ödeyicisinin havaleciye edasıdır. Bu "eş zamanlı eda" (Simultanleistung) özelliği, "çifte yetki verme" niteliğiyle birlikte havalenin temel karakteristiklerini oluşturmaktadır19. Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere, havaledeki "üçlü ilişki"nm köşeleri şunlardır: Havale işlemini başlatan "havaleci/muhil (der Anweisende, Delegant, Assignant), edayı husule getirmesi için yetkili kılınan üçüncü şahıs "havale ödeyicisi/muhalünaleyh" (der Angevviesene, Delegat, Assignat) ve nihayet üçüncü şahsın edasını kabzetmesi için yetkili kılınan "havale alıcısı/muhalünleh" (der Anweisungsempfaenger, 15 Heini, s. 7. 16 HonseIl/Vogt/Wiegand (Koller), Vor zum 18. Titel Nr. 1. Aynı şekilde: Honsell, s. 253; Bucher, s. 265. 17 Bkz. Oser-Schönenberger, Art. 466 Nr. 2. 18 Prot II 382= MUGDAN II 961 (Staudingers Komm./Horn (Marburger), § 783 Nr. 2). 19 Bkz. Staudingers Komm./Horn (Marburger), § 783 Nr. 3. Aynı şekilde bkz. Honsell, s. 253-254. Delegatar, Assignatar)20 Bu üç köşeli ilişkinin temelini (Basis), havale ödeyicisi ile havale alıcısı arasındaki ilişki oluşturur. Havaleye ilişkin geleneksel terminoloji, bu ilişki için özel bir tabir kullanmamıştır21. Bununla beraber Yeni Doktrin bunu ifade etmek için "eda ilişkisi" (Leistungsverhaeltnis)22 veya "ödeme ilişkisi" (Einlösungsverhacltnis)23 gbi deyimler kullanmaktadır. Buna karşılık "geleneksel" olarak; havaleci ile havale alıcısı arasındaki ilişki "kazandırma" veya "değer/bedel" ilişkisi (Zuwendungs- öder Valutaverhaeltnis), havaleci ile havale ödeyicisi arasındaki ilişki ise "karşılık ilişkisi" (Deckungsverhaeltnis) olarak adlındırılmaktadır. "Kazandırma" veya "değer/bedel" ilişkisinden söz edilmesinin nedeni, havale ödeyicisinin ödemesinin (Tediyesinin) havaleci bakımından onun havale alıcısına bir "kazandırması" olarak (als seine Zmvendung an den Anweisungsempfaenger) etki yaratmasıdır. "Karşılık İlişkisi"nden söz′edilmesinin nedeni ise, havale ödeyicisinin burada ödemesi için bir "karşılık" (Deckung), yani bir "bedel" elde etmesidir. Bu "karşılık", onun bir yükümlülükten kurtulması veya kredi sağlamadan dolayı bir alacak elde etmesi şeklinde ortaya çıkabilir24. 20 21 22 23 Bkz. Staudingers Komnı./Horn (Marburger). § 783 Nr. 3. Ayrıca bkz. Honsell. s. 255: Bııcher, s. 266: Honsell/Vogt/Wiegand (Küller). Vur zum 18. Titel Nr. 2. Rebmaun/Saecker/Ulnıer (Hüffer), § 783 Nı. 4. Nitekim Bischofberger, sadece "değer/bedel" ilişkisi (Valutaverhaeltnis) ve "karşılık ilişkisi"nden (Deckungsverhaeltnis) (s. 57 vd.) söz etmektedir. Bkz. Bucher. s. 266. Bkz. Honsel, s. 255. Türk hukukunda bu ilişki, genellikle "havale ilişkisi" olarak adlandırılmaktadır. Bkz. Karayalçın. s. 88. 91 vd.; Bilge. s. 336. Rebmann/Saecker/Ulmer (Hüffer). § 783 Nr. 4. İÇİNDEKİLER Önsöz VII Vorwort IX Kısaltmalar XV Yararlanılan Kaynaklar XVII GİRİŞ 1 § 1. HAVALENİN KANUNDAKİ DÜZENLENİŞ TARZI VE BU DÜZENLEMENİN AMACI 1 § 2. HAVALENİN UYGULAMADAKİ ÖNEMİ 3 § 3. HAVALENİN ÜÇLÜ İLİŞKİLERİN TİPİK TARZINI OLUŞTURMASI 4 Birinci Bölüm HAVALE KAVRAMI, HUKUKà NİTELİĞİ VE ÖZELLİKLERİ § 4. HAVALE KAVRAMI 7 I. DAR ve GENİŞ ANLAMDA HAVALE 7 1. Alman Hukukunda 7 2. İsviçre/Türk Hukukunda 9 II. DOLAYLI ve DOĞRUDAN (DİREKT) HAVALE KAVRAMI 10 1. Alman Hukukunda 10 2. İsviçre/Türk Hukukunda 11 § 5. HAVALENİN HUKUKà NİTELİĞİ VE BENZER HUKUKà KURUMLARDAN FARKİ 13 I. HAVALENİN HUKUKà NİTELİĞİ 13 1. Alman Hukukunda 13 2. İsviçre/Türk Hukukunda 15 II. BENZER HUKUKà KURUMLARDAN FARKI 16 1. Havale ve Vekâlet 16 2. Havale ve Temsil 17 3. Havale ve Üçüncü Şahıs Yararına Sözleşme 19 4. Havale ve Alacağın Temliki 20 § 6. HAVALENİN TESİSİ VE KONUSU 20 I. HAVALENİN TESİSİ 20 II. HAVALENİN KONUSU 22 İkinci Bölüm HAVALENİN HÜKÜMLERİ (HAVALEDE TARAFLAR ARASINDAKİ HUKUKà İLİŞKİLER) § 7. HAVALECİ İLE HAVALE ÖDEYİCİSİ ARASINDAKİ HUKUKà İLİŞKİ (KARŞILIK İLİŞKİSİ) 31 I. GENEL OLARAK 31 II. HAVALE ÖDEYİCİSİNİN ÖDEME YETKİSİ 32 III. BORÇ DOLAYISIYLA HAVALE 34 1. "Borç Dolayısıyla Havale" Kavramı ve Yasal Düzenlenişi 34 2. "Borç Dolayısıyla Havale"de "Borçtan Kurtulma" Etkisi ve Bunun Koşulları 34 3. "Borç Dolayısıyla Havale"de Havale Ödeyicisinin Havaleyi "Kabul Etmek"le Yükümlü Olmaması 39 § 8. HAVALECİ İLE HAVALE ALICISI ARASINDAKİ HUKUKà İLİŞKİ (DEĞER/BEDEL İLİŞKİSİ VEYA KAZANDIRMA İLİŞKİSİ) 40 I. GENEL OLARAK 40 II. ÖDEME UĞRUNA HAVALE 41 1. "Değer (Bedel) İlişkisi′nde "Ödeme Uğruna" Eda Etkisi 41 2. İstisnaen, Havale Alıcısının "Değer (Bedel) İlişkisi"nden Doğan Talebine (Alacağına) Dayanabilmesi İmkânı 49 3. Havale Alıcısının "İhbar" Yükümlülüğü 51 III. ÖDEMENİN GERÇEKLEŞMEMESİ HALİNDE İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜ 52 § 9. HAVALE ÖDEYİCİSİ İLE HAVALE ALICISI ARASINDAKİ HUKUKà İLİŞKİ (ÖDEME/EDA İLİŞKİSİ) 55 I. GENEL OLARAK 55 II. HAVALE ALICISININ ALMA (KABZ) YETKİSİ 56 XII III. HAVALE ÖDEYİCİSİ TARAFINDAN, HAVALENİN KABULÜ 59 1. Havalenin "Kabulü" Kavramı ve "Kabul"ün Hukukî Niteliği 59 2. "Kabul" Beyanının Şekli ve İçeriği 61 3. "Kabul"ün Etkileri (Sonuçları) 63 a) "Soyut" yükümlülük 63 b) İleri sürülebilen (caiz olan) defiler 64 aa) Havale ödeyicisi ile havale alıcısı arasındaki şahsi ilişkiden doğan defiler (şahsî defile) 65 bb) Havaleden doğan defiler 66 aaa) Havalenin "içeriği"nden doğan defiler 66 bbb) Havalenin "geçerliliği"nden doğan defiler 66 cc) Kabulün "içeriği"nden doğan defiler 66 c) İleri sürülmesi mümkün (caiz) olmayan defiler 67 Üçüncü Bölüm HAVALENİN SONA ERMESİ § 10. HAVALENİN GERİ ALINMASI 69 I. HAVALE ÖDEYİCİSİ KARŞISINDA 69 1. "Geri Alma"nın Caiz (Mümkün) Oluşu 69 2. "Geri Alma"nın Açıklanması (Beyan Edilmesi) 70 3. "Geri Alma"nın Etkisi (Sonuçları) 71 4. "Geri Alma Hakkı"nın Sona Ermesi 72 5. "Geri Alma"nın Hukukî İşlemle Yasaklanması ("Geri Alınamaz Havale") (Die unvviderrufliche Anweisung) 73 II. HAVALE ALICISI KARŞISINDA 74 § 11. DİĞER SONA ERME SEBEPLERİ 76 I. HAVALECİNİN İFLÃSI 76 II. DİĞER SEBEPLER 78 SONUÇ 79
© Copyright 2025
Sitemizde yayınlanan görsel ve yazılı